Profesor Ludwik Marian Chrobak (1896 – 1982)

LChrobakLudwik Marian Chrobak urodził się 16 lipca 1896 roku w Krakowie, był synem Franciszka, podurzędnika pocztowego, i Katarzyny z domu Fic. W 1914 roku otrzymał maturę, zaraz po tym wstąpił na Uniwersytet Jagielloński. W 1916 roku wcielono go do armii austriackiej. Studia kontynuował od II półrocza roku akademickiego 1918/1919. Na początku 1919 roku Ludwik Chrobak, jeszcze jako student, otrzymał stanowisko asystenta w Zakładzie Mineralogii UJ. Tam zetknął się z krystalografem i mineralogiem, prof. Stefanem Kreutzem,  i stał się jego uczniem. W latach 1919-1920 był też asystentem w Akademii Górniczej. Absolutorium otrzymał w październiku 1922 roku.

W latach 1925-1927 Ludwik Chrobak wykładał krystalografię geometryczną i prowadził ćwiczenia na uniwersytecie w Poznaniu. W UJ Ludwik Chrobak prowadził ćwiczenia z mineralogii, krystalografii fizycznej i rentgenografii. Był też czynny w Oddziale Farmaceutycznym, gdzie w latach 1934-1938 prowadził wykłady i ćwiczenia z mineralogii i krystalografii z uwzględnieniem wód mineralnych. Dzięki staraniom prof. S. Kreutza oraz ówczesnego starszego asystenta dr L. Chrobaka w Zakładzie Mineralogicznym UJ została urządzona pierwsza w Polsce (1926 r.) aparatura rentgenowska do badania struktury wewnętrznej kryształów.

W wyniku nawiązanej korespondencji naukowej dr Chrobak otrzymał w 1931 roku zaproszenie do Rockefeller Institute for Medical Research N.Y. W laboratorium rentgenograficznym, kierowanym przez R.W.G. Wyckoffa, prowadził badania struktury kryształów. Praca Quantitative Spectrometric Studies of Ammonium and of Potassium Cupric Chloride Dihydrates (NH4)2CuCl4*2H2O and K2CuCl4*2H2O Ztschr. Kristallogr., Kristallgeometr., Kristallphysik, Kristallchem. Z. Kristallogr., Mineral., Petrogr. 88, 35-47 (1934) znalazła bardzo szeroki oddźwięk w świecie naukowym, była i jest wielokrotnie cytowana.

Do Polski Ludwik Chrobak wrócił we wrześniu 1932 roku i kontynuował pracę w UJ. Dwa tata później w Krakowie ukazała się praca w języku polskim Studja nad budową kryształów chlorku miedziowo-amonowego dwuwodnego, była to rozprawa habilitacyjna Ludwika Chrobaka. Na jej podstawie w 1935 roku uzyskał tytuł docenta habilitowanego krystalografii. Publikacje Ludwika Chrobaka pokazują jego duże zasługi w stosowaniu techniki rentgenograficznej do badań i analiz krystalograficznych i strukturalnych. Warto podkreślić, że biegła znajomość języków niemieckiego i angielskiego pozwalała doc. Chrobakowi przekazywać swe osiągnięcia w sposób dostępny dla świata naukowego. Umożliwiło to zainteresowanie się pracami doc. Chrobaka noblistom Paulingowi i Lauemu. Z tym drugim Ludwik Chrobak prowadził przez wiele lat korespondencję naukową. W pracy Die „zurűckreflektierten” Laue-lnterferenzbilder. Ztschr. Kristallogr., Kristallgeometr., Kristallphysik, Kristallchem. 82, 342-47 (1932) Ludwik Chrobak przedstawił jako pierwszy aparaturę i szczegóły eksperymentalne metody komplementarnej do sposobu Lauego, nazywając ją „back-reflection” Laue. Nazwa tej techniki pomiarowej, nadana przez Ludwika Chrobaka, jest używana do dzisiaj, a metoda cieszy się nadal zainteresowaniem.

W 1938 roku doc. Chrobak otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie i po prof. Zygmuncie Weybergu został kierownikiem Katedry Krystalografii i Mineralogii Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Obok obowiązków dydaktycznych prof. Chrobak był zaangażowany w ulepszanie i konstruowanie nowej aparatury rentgenowskiej oraz w działalność naukową. We Lwowie prof. Chrobak pracował również po zajęciu miasta przez Rosjan we wrześniu 1939 roku. Po wkroczeniu Niemców w 1941 roku Ludwik Chrobak opuścił z rodziną Lwów i powrócił do Krakowa, gdzie od 1942 roku pracował jako robotnik fizyczny w fabryce baraków.

Po wyzwoleniu prof. Chrobak przyjechał w czerwcu 1945 roku do Wrocławia i jako pracownik Grupy Naukowej uczestniczył w organizacji uniwersytetu i politechniki. Pracował w swoim zawodzie, urządził pracownię rentgenowską w Zakładzie Chemii Lekarskiej i tam prowadził wykłady i ćwiczenia. W latach 1948-1950 dojeżdżał także do Szczecina, gdzie w Szkole Inżynierskiej zorganizował pracownię rentgenostrukturalną oraz wykładał i prowadził ćwiczenia. W sierpniu 1950 roku dekretem prezydenta Ludwik Chrobak został mianowany profesorem zwyczajnym krystalografii w Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego.

W styczniu 1951 roku, także dekretem, prof. Chrobak został przeniesiony do Warszawy, objął tu kierownictwo nowo powstałej Katedry Krystalografii Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Warszawskiego i zorganizował ją od podstaw. Jego prace w okresie działalności w UW były poświęcone głównie analizie rentgenostrukturalnej i rentgenospektralnej kryształów, minerałów i ciał polikrystalicznych (zwłaszcza ilastych), hodowli kryształów oraz poszukiwaniu pierwiastków rzadkich i występujących w dużym rozproszeniu w skałach i odpadach przemysłowych. Prof. Chrobak znacząco rozwinął rentgenowskie metody proszkowe, dzięki ich szerokiemu zastosowaniu możliwe stało się analizowanie i identyfikowanie nie tylko minerałów, ale także próbek gleby, badanie pyłów dymnicowych, określanie rodzaju zanieczyszczeń otoczenia fabryk chemicznych oraz przygotowanie wzorców materiałów dla przemysłu ceramicznego. Działalność naukowa uprawiana przez prof. Chrobaka w Wydziale Chemii UW, oprócz już wymienionych aspektów zastosowań krystalografii, rozwijała się także w kierunku badań ciekłych kryształów, struktury materii oraz jej oddziaływania z czynnikami fizycznymi.

Ludwik Chrobak był bardzo uzdolnionym konstruktorem aparatury rentgenostrukturalnej i rentgenospektralnej. Według swoich założeń konstrukcyjnych własnoręcznie zbudował w Katedrze Krystalografii UW ulepszony aparat rentgenowski do badań strukturalnych, a także wykonał do niego całe oprzyrządowanie. Były to kamery typu Lauego do rejestrowania rentgenogramów metodą transmisyjną i „back-reflection” (kostki Chrobaka), kamery do zdjęć obracanego kryształu, kamery proszkowe, a także kamera Weissenberga. Prof. Chrobak był współautorem patentu Separator magnetyczny (nr 62722, 1971 r.) i wzoru użytkowego Światłosilny kolimator do promieni rentgenowskich (nr 22231, 1970 r.).

Ludwik Chrobak był nie tylko sumiennym, światłym i odpowiedzialnym naukowcem, ale przede wszystkim dydaktykiem o dużym talencie fascynacji słuchaczy wykładanym przedmiotem. Był promotorem dwóch prac doktorskich oraz kierownikiem ponad 100 prac magisterskich, wykonanych głównie w warszawskim okresie jego aktywności dydaktycznej. Prof. Chrobak pozostawał aktywny także po przejściu na emeryturę w 1966 roku. Przez kolejne cztery lata pełnił obowiązki kierownika Katedry, w tym czasie wykonano pod jego kierownictwem kilka prac magisterskich.

Był żonaty z Janiną Zofią z domu Chmielewską, urodzoną w 1895 roku. Profesor Ludwik Marian Chrobak zmarł 7 sierpnia 1982 roku w Warszawie. Został pochowany w Krakowie na cmentarzu na Salwatorze.

Niniejszy tekst składa się z fragmentów artykułu „Ludwik Marian Chrobak. Krystalograf, mineralog i analityk (1896 – 1982)” autorstwa Zbigniewa Wielogórskiego, który ukazał się w czasopiśmie „Analityka” numer 3, rok 2012. Skrótu dokonała redakcja strony: http://www2.chemia.uj.edu.pl/krysztaly_wystawa.